Derleyen: Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Uçaklara kuş çarpması, havayı içine çeken motorlarıyla çalışan dev hava araçlarını birden fazla vakit çaresizce beklenen acı sona mahkûm ediyor. Her kazada US Havayolları’nın 1549 sefer sayılı uçuşundaki muvaffakiyet ve baht yolcularla olmuyor. Eski savaş pilotu Chesley ‘Sully’ Sullenberger’ın Hudson Nehri’ne yaptığı başarılı iniş, 15 Ocak 2009’da motorlarına her biri 15 kilo olan onlarca Kanada hafriyatın çaptığı uçaktaki herkesin burnu bile kanamadan kurtulmasını sağlamıştı. Lakin dün yaşanan uçak kazası 2009’daki kadar sevindirici formda noktalanmadı. Kuşların karıştığı pek çok kazada olduğu üzere Azerbaycan Havayolları’nın 8243 J2-8243 sefer sayılı uçuşu da onlarca kişinin vefatıyla sonuçlandı. Kazanın uçağa çarpan kuşlar münasebetiyle yaşanmış olduğu bilgisi ise kaza raporunun çıkarılması ismine son derece değerli bir bilgiydi. Üstelik bu kazanın olduğu nokta, kışın devasa kuşlara yuva olan Hazar Denizi’nin doğu kıyılarıydı. Peki kazanın oluş formuyla ilgili en değerli ipuçları neler? Uzmanlar yorumladı: 67 kişinin yazgısındaki dönüm noktası sağ motordaki gizemde mi?
FLAMİNGOLARIN YUVASI, YOLCULARA MEZAR MI OLDU?
Azerbaycan Havayolları’nın 8243 J2-8243 sefer sayılı uçuşu olması gerektiği üzere başlamıştı. En inançlı ulaşım yolu olan uçak seyahati için her şey hazırdı ve uçak Bakü’den inançlı biçimde kalktı. Kış aylarında pistlerde karşılaşılan sıkıntılardan biri olan sis, uçağın iniş yapacağı Grozni’de de devredeydi. Bu nedenle inançlı bir iniş için uçak, ismini eski Rus çarı Fecî İvan’dan alan Grozni kentinin milletlerarası havalimanına inmek yerine evvel Mahaçkale’ye, akabinde da Aktau’ya yönlendirilmişti. Ancak güvenlik için alınan bu tedbir, uçağı pek çok kazanın sebebi olan çarpışmalardan biriyle yüzleştirmek üzereydi. Haber merkezlerine ‘kuşlarla çarpışan bir uçağın düştüğü’ bilgisi geldiğinde sorulacak pek çok soruyu da beraberinde getirmişti. Uçak neyle çarpıştı, indi mi yoksa düştü mü, ölen ya da yaralanan var mı, kaza nasıl oldu… Bitmek bilmeyen onlarca soru ortasında, uçağın düştüğü yerde bir ayrıntı gizli olabilirdi. Büyük flamingolar!
Büyük flamingolar, yaz aylarında Kazakistan’ın başşehri Astana etrafındaki göllerde yaşıyor olsalar da pek çok kuş üzere kışın gelmesiyle göç ediyorlar. Göller donmuş olduğundan, besin kaynağı bulamayan kuşlar kışın sıcaklıkların çok düşük olduğu Astana’nın güney batısına uçuyor. Büyük flamingolar, soğuk kışı atlatmak için sonbaharda Kazakistan’ın Mangystau bölgesine, yani Hazar Denizi’nin doğu kıyılarına göç ediyor. Mangystau ise dünkü kazanın yaşandığı Aktav’ı hudutları içinde barındırıyor. Üstelik Aktav, büyük flamingolara yuva olan Hazar Denizi’nin de kıyısında bulunuyor. Uçağın kuşlara çarparak düştüğü bilgisi katılık kazandığında, sürü halinde gezen büyük flamingolarla yaşanmış istenmeyen bir müsabakanın yaşanmış olması son derece yüksek bir mümkünlük. Üstelik yaklaşık 6 ay evvel, 20 Mayıs 2024’te Hindistan’ın batısındaki Mumbai kentinde bir Boeing 777 tipi uçağın çarpması sonucu en az 39 flamingo ölmüştü. 300’den fazla yolcusu bulunan Emirates uçağı inançlı bir iniş yapmıştı.
MOTORDAN FIRLAYAN KESİMLER UÇAĞIN SONU OLABİLİR
Kazanın kesin sebebi bilinmese de birkaç senaryo, geçmiş kazalardan yapılan çıkarımlar, havada yaşananlara ışık tutabilir. Uzmanlara nazaran uçağın düştüğü anlara ilişkin görüntü kaydında, motorların düşüş esnasında çalışmadığı görülüyordu. Lakin bu bir uçağın inançlı halde inmesine pürüz olacak bir sorun değildi. Hem pilotlar hem de uçaklar inançlı bir süzülme ve motorlar çalışmadan da iniş yapacak kadar donanımlıdır. Bir yolcu uçağı tüm motorları arızalansa bile harika bir biçimde süzülerek iniş yapabilir. Ek olarak tüm motorlar arızalandığında bile devreye alınabilecek yardımcı güç ünitesi APU, Kazakistan’da düşen Embraer 190 model uçakta da mevcuttu. Yani uçağın birden çok sisteminin birden arızalanmış olma ihtimali hiç de uzak değildi. Motorlara kuş çarpmasıyla, motordan fırlayabilecek modüllerin kanatlarda ve gövdede hidrolik sistemin omurgası olan borulara hasar vermiş olması, uçağın ‘felç’ geçirmesi demekti. Bu senaryo Azerbaycan Havayolları’nın 8243 J2-8243 sefer sayılı uçuşu için geçerliyse, hem motorları hem de hidrolik sistemi çalışmayan bir uçak için söylenecek tek şey, durumun nitekim ağır sonuçları olabileceğiydi.
Uzmanlara nazaran, hidrolik sistemin denetimi tam manasıyla kaybedilmemiş olmalı ki uçuş kadroları açılabilmişti. Çünkü uçaklardaki hidrolik sistemlerin en kritik fonksiyonlarından biri de, iniş ekiplerini kaldırmak ve indirmektir. Kaza manzaralarına bakıldığında ise uçağın denetim edilemez durumda olduğu ve olağandan çok daha dik bir açıda yere çakıldığı görülüyordu. Normalde ticari bir uçak, dakikada yaklaşık 450 ila 900 metre alçalır. Ancak J2-8243, saatte 224 ila 259 km olması gereken iniş suratı için beklenmedik bir hızdaydı. Üstelik pistten 2970 metre yüksekteyken uçağın son suratı saatte 96 kilometre olarak kaydedilmişti. İniş için kâfi suratın çok altında olan uçağın denetim edilmesine mahzur olacak şey her neyse bu noktada yaşanmış olması olasıydı. Çakılmanın başlangıcı da burası olabilirdi.
Genellikle tüm motorlar kaybedildiğinde, uçaklarda hudutlu ölçüde elektrik ve hidrolik güç için bir yedek sistem bulunur. Lakin bu nadiren her iki sistemi de tam kapasitede çalıştırabilir. Motor arızasından sonra hidrolik sistemlerinin denetimini kaybeden uçaklara en kıymetli örneklerden biri de, uçağın motorunda meydana gelen felaket niteliğindeki bir arızanın akabinde Sioux Gateway Havalimanı’na sert iniş yapan United Airlines’ın 232 sefer sayılı uçağıydı. Tüm uçuş denetimlerinin kaybedildiği uçaktaki, 296 yolcu ve mürettebattan 112’si hayatını kaybetti. 184 kişi hayatta kaldı. Kaza, United Airlines tarihindeki en ölümcül uçak kazasıydı. Bu kaza ve arızaya ait yapılan araştırmalarda tecrübeli test pilotları, simülatörlerde hayatta kalınabilir bir iniş yapamadı. Havacılık tarihinde gerçekleştirilen en etkileyici inişlerden biri olarak kabul edildiği için UAL 232, ‘imkansız iniş’ olarak isimlendirilmişti. Uzmanlara nazaran dün yaşanan kaza da emsal bir formda yaşanmış olabilirdi.
YİNE E190 TEKRAR BAHT DEĞİŞTİREN PERDE
Grozni’deki ağır sis nedeniyle iniş planı değişen uçak, Kazakistan’ın Aktau bölgesinde düşmüştü. Uçağın düşmesine neden olan sorun her ne olursa olsun, güvenlik için alınan bir tedbirin yolcuları ve uçağı acı bir sona götürdüğü gerçeğinden kimse haberdar değildi. Bir şeyler yanlış gitmiş ve kaza Bakü-Grozni uçuşuşunu bulmuştu. Azerbaycan Hava Yolları’na ilişkin J2-8243 sefer sayılı yolcu uçağı, Azerbaycan’ın başşehri Bakü’den Rusya’nın Çeçenistan bölgesindeki Grozni’ye gitmek üzere seferini yaparken, koşullar onu Aktau’ya yaklaşık 3 kilometre uzaklıkta acil iniş yapmaya zorlamıştı.
Sis perdesi, 67 yolcu ve 5 mürettebatın Grozni’ye iniş yapmasına mahzur olmuştu. Bundan 14 yıl evvel ise tıpkı perde, Çin’de devreye girmiş ve 44 kişinin vefatıyla sonuçlanan kaza tekrar bir Embraer E190 model uçağı bulmuştu. 24 Ağustos 2010 gecesi, Embraer E190 sisli havada Yichun Lindu Havaalanı’na yaklaşırken düşmüştü. Uçaktaki 96 bireyden 44’ü hayata gözlerini yumdu. Bu kaza, Embraer E190’ın karıştığı birinci gövde kaybı ve birinci ölümcül kazaydı. Embraer, toplamda 9 kazaya karışmıştı. Ancak Çin’deki kaza, 2024’ün son günleri prestijiyle en ölümcül olanıydı.